Budowa kościoła

Działo się to za czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, gdy rajcy lwowscy wydali akt 23 czerwca 1617 roku nadania zakonowi oo. franciszkanów locum poza murami miasta Lwowa dla założenia drugiego ich kościoła pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego i klasztoru dla „większej chwały Bożej”. Zostało im przekazane na „wieczny użytek i dziedziczenie” miejsce pod Winną Górą na Łyczakowie – przedmieściu halickim, zwanym Suchą Wolą. Miejsce to bardzo korzystne na pagórkowatym terenie, otoczone winnicami, założonymi w 1433 r. ze sprowadzonych latorośli z Mołdawii. Tu wznosiły się domy znanych mieszczan lwowskich. W pobliżu wzniesienia oddanego pod budowę kościoła św. Antoniego i klasztoru przebiegał trakt Gliniański i boczne drogi, gdzie domy posiadali Lwowianie.
Nadanie rajców zobowiązywało mieszkańców z otoczenia tego miejsca, gdzie miał być wznoszony kościół św. Antoniego i klasztor, aby część swoich świadczeń na rzecz miasta przekazywali na potrzeby oo. franciszkanów. Rajcy zastrzegli, że kościół z zabudowaniami ma być drewniany, aby w razie napadu nieprzyjaciel nie miał w nim schronienia. Król Zygmunt III Waza 27 października 1617 r. potwierdził nadanie rady miejskiej. W latach 1618-1630 wzniesiono drewniany kościół z zabudowaniami. Wszystko to uległo zupełnemu zniszczeniu podczas oblężenia Lwowa przez Kozaków w 1648 r. Wkrótce po tym rozpoczęto odbudowę świątyni, lecz wzniesione ściany spłonęły już w roku 1652.

58_big

Dopiero w 1669 r. rozpoczęli franciszkanie odbudowę kościoła z ciosanego kamienia. Prace budowlane ruszyły raźniej pod koniec XVII wieku, gdy w kraju nastąpiło wojenne uspokojenie. Projektantem barokowego kościoła św. Antoniego oraz klasztoru był, prawdopodobnie sprowadzony z Krakowa, ktoś ze znanej rodziny architektów Fontanów. Dobroczyńcami i fundatorami kościoła były wybitne postacie z rodu książąt Wiśniowieckich, którzy w tym czasie posiadali w pobliżu swój pałacyk.
Kościół św. Antoniego został poświęcony dnia 21 czerwca 1739 roku przez sufragana lwowskiego Samuela Głowińskiego. Na uroczystościach konsekracyjnych był obecny dobrodziej kościoła i hojny fundator, książę Janusz Antoni Wiśniowiecki.
Wkrótce, niezwykłym wydarzeniem dla kościoła św. Antoniego stał się jego udział w wielkiej uroczystości koronacyjnej w dniu 1 lipca 1751 r. cudownego obrazu Matki Boskiej pochodzącego ze szkoły bizantyńskiej, a przeznaczonego dla nowo budującego się kościoła Bożego Ciała oo. dominikanów we Lwowie. Właśnie w kościele św. Antoniego zostały złożone złote korony przysłane z Rzymu przez papieża Benedykta XIV. Z udziałem wielu znakomitości stąd wyruszyła procesja aby z okazałością ukoronować ten stary obraz, który niegdyś był brany na wyprawy wojenne przeciwko innowiercom. Gdy w 1946 r. zamknięty został kościół i klasztor oo. dominikanów, obraz, po dwóch wiekach przebywania we Lwowie, przewieziono do Gdańska, gdzie znajduje się dotąd w dominikańskim kościele św. Mikołaja i nosi miano wizerunku Matki Boskiej Zwycięskiej.

09

Kościół i klasztor św. Antoniego należał do franciszkanów jeszcze przez kilkanaście lat po pierwszym rozbiorze Polski. Ówczesny cesarz austriacki Józef II rozpoczął szerokie reformy społeczne, zwane później józefińskimi, w ramach których przeprowadził kasacje wielu zakonów. Na podstawie dekretu cesarskiego z 3 października 1784 roku franciszkanie mieli opuścić kościół i klasztor św. Antoniego i przenieść się do kościoła i klasztoru oo. kapucynów, zbudowanego w 1707 r. pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (przy późniejszej ul. Franciszkańskiej), których zakon uległ również kasacie. Kościół św. Antoniego uzyskał w 1785 r. prawa kościoła parafialnego, a klasztor został oddany na mieszkanie dla proboszcza i wikariuszy oraz na szkołę parafialną. Wprowadzenie pierwszego diecezjalnego proboszcza ks. Daniela Bogdanowicza i dwóch wikariuszy odbyło się 1 stycznia 1786 roku.
Kościół św. Antoniego już jako świątynia parafialna prowadzona przez księży diecezjalnych, przechodził z biegiem wielu następnych lat różne przeróbki, nabywał malowidła, uzyskiwał dobudówki i różne wyposażenia. Parafia stała się rozległa, gdyż obejmowała oprócz ulic swojego rejonu jeszcze odległy wówczas przysiółek Pasieki oraz wsie Krzywczyce i Zniesienie.
Proboszczowie w XIX w. szczególnie troszczyli się o rozbudowę swojej świątyni. W 1818 r. zbudowano trójarkadową dzwonnicę według projektu Józefa Markla. W 1828 r. została ułożona nowa posadzka z płyt trembowelskich. W 1830 r. kościół został otoczony murem w połączeniui z budynkiem parafialnym, schodami tarasowymi i dzwonnicą.

kosciolW tym czasie kościół posiadał 5 drewnianych pozłacanych ołtarzy z ładnymi rzeźbami i obrazami, pochodzącymi z czasów franciszkańskich. Jak wynika z zachowanych wykazów, kościół św. Antoniego w XIX w. posiadał wiele fundacji mszalnych, miał też dobroczyńców. W 1861 r. świątynia została pokryta nowym dachem, który w 1879 r. starannie odnowiony był jeszcze kryty gontem. O wiele później ten dwuspadowy dach pokryto blachą, a drewnianą wieżyczkę-sygnaturkę z gotyckimi oknami w 1869 r., cynkiem pokrytą, zamieniono przy następnych renowacjach na nową z neobarokową sylwetką. Wisiał tam wtedy mały dzwon.
W 1876-1877 roku na przeciwko kościoła został wybudowany osobny budynek szkoły im. św. Antoniego, w stylu neorenesansowym, który był odnowiony i przerabiany w 1903 r. W niszach I piętra na fasadzie tej szkoły, między oknami umieszczono popiersia wybitnych pedagogów: Grzegorza Piramowicza, Onufrego Kopczyńskiego i Stanisława Konarskiego. Zachowaną część XVII-wiecznego budynku plebanii w 1885 r. proboszcz ks. Franciszek Wondrzejc  przebudował, dodając równocześnie piętro z zachowaniem elementów rokokowych.
W  1851 r. powstała w pobliżu kościoła ochronka św. Antoniego dla chłopców, która dzięki fundacji znanej z dobroczynności Honoraty Bożęckiej (zm. w 1858) otrzymała jeszcze przed jej śmiercią zakupiony dom z ogrodem dla rozszerzenia swojej działalności. Gruntowne odnowienie kościoła datuje się na przełom XIX i XX wieku. Odmalowanie i restaurację rozpoczęto w 1893 roku. Następnie proboszcz Władysław Hickiewicz dokładając własnych funduszów, prowadził systematyczną renowację kościoła przy równoczesnej jego rozbudowie. Przedsionek kościoła (tzw. babiniec) został dobudowany w 1898 r., później umieszczono w nim wielki krucyfiks i zaopatrzono w duże kamienne kropielnice. W 1901 r. odnowiono schody z balustradą oraz stojącą u wejścia rozgałęziających się schodów wspaniałą rokokową figurkę Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia, pochodzącą z czasów konsekracji kościoła. Odnowiono adorujące aniołki, stojące obok (data odnowienia jest widoczna na tylnej części cokołu.

church_of_saint_anthony_lviv

W 1907 r. ks. Wł. Hickiewicz postawił nowe ogrodzenie, oddzielające parcelę należącą do kościoła św. Antoniego od zabudowań przy ul. Kurkowej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego zostały dokonane różne remonty kościoła, którym patronował proboszcz ks. Walenty Dubiel, ufundowano też nowe dzwony. Poprzednio dzwonnica kościoła posiadała trzy dzwony, z których dwa zabrali Austriacy podczas pierwszej wojny światowej, pozostawiając jeden dzwon franciszkański. Nowe dzwony, poświęcone 5 grudnia 1925 r. otrzymały nazwy: „Królowa Korony Polskiej”, „Św. Antoni” i „Św. Barbara”. Obecnie znowu jest tylko jeden dzwon — „Św. Antoni”, gdyż oba boczne zostały zdjęte przez Niemców w 1943 roku. Na początku lat trzydziestych kościół otrzymał nową kamienną posadzkę, w prezbiterium i bocznych kaplicach z gustownym wzorem. W 1935 r. nastąpiła gruntowna przebudowa organów. Po zakończeniu drugiej wojny światowej kościół św. Antoniego nie został zamknięty jak większość innych świątyń Lwowa. Przyczynił się do tego w 1946 r. przybyły z okolic Lwowa ksiądz Hieronim Kwiatkowski, który pozostał w parafii św. Antoniego. On też zadbał o zachowanie dobrego stanu świątyni.
Systematyczne odnawianie kościoła św. Antoniego po ostatniej wojnie światowej rozpoczęto w 1970 r. kiedy to dla dalszego utrzymania w dobrym stanie zabytkowej, czynnej świątyni wiele starań podjął jej długoletni proboszcz ks. Kazimierz Mączyński, pod którego kierownictwem komitet kościelny stale prowadził prace remontowe i konserwatorskie. Wtedy prace te rozpoczęto od ogólnego odnawiania wnętrza kościoła. W latach 1977-1979 przystąpiono do gruntownej renowacji zewnętrznej strony kościoła. W 1987 r. wymieniono instalację elektryczną kościoła, po czym nastąpiła dodatkowa renowacja wnętrza z odnowieniem polichromii obrazów nawy i kaplic bocznych.
Cały okres powojenny do czasów przemian politycznych, przywrócenia archidiecezji lwowskiej przez papieża Jana Pawła II, kościół św. Antoniego skutecznie opierał się zamknięciu. W ten sposób uniknął zdewastowania jak większość świątyń ziemi lwowskiej. Duże zasługi mają osoby z komitetu parafialnego, które przez wiele lat przyczyniały się do tego, aby kościół mógł stale działać i włożyły wiele wysiłku przy jego systematycznym odnawianiu. Ci parafianie ochoczo załatwiali różne trudne sprawy potrzebnych formalności kościoła, np. rejestracji duszpasterzy dla umożliwienia im sprawowania posług w kościele. W ciężkich czasach ucisku antyreligijnego oni to chodzili do miejscowych władz sowieckich z różnymi petycjami,  jeździli do Moskwy lub Kijowa. Na miejscu, przy kościele organizowali prace remontowe. Otoczony ofiarnością licznych parafian kościół św. Antoniego przetrwał do dzisiejszych czasów.